Władza rodzicielska – na czym polega i kiedy ustala się jej zakres?
Rodzice zobowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz jego wychowanie. Władza rodzicielska wiąże się też z prawem decydowania o sprawach dotyczących potomka i zarządzaniem majątkiem nieletniego. Do ustalenia zakresu obowiązków i uprawnień dochodzi zwykle w przypadku spraw rozwodowych albo w związku z zagrożeniem dobra dziecka. W tej materii sąd może wydać kilka rodzajów orzeczeń. Co istotne, w wypadku zmiany okoliczności (np. gdy dziecko dorośleje) rodzic ma szansę dochodzić (w ramach kolejnego postępowania) do zmiany dotychczasowych ustaleń. Pomoc prawną w kwestii ustalania zakresu władzy rodzicielskiej znajdziesz pod tym adresem: https://kancelariaea.pl/uslugi/obsluga-prawna-klientow-indywidualnych/sprawy-rodzinne.html.
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich pozostaje uprawnione i zobowiązane do jej wykonywania. Z tego względu rodzice powinni wspólnie decydować o najważniejszych sprawach dziecka. Jeśli nie dochodzi między nimi do porozumienia, niezbędne okaże się rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego.
Rozłączenie rodziców a władza rodzicielska
Jeśli władza rodzicielska przysługuje rodzicom żyjącym w rozłączeniu (będącym małżeństwem bądź nie), sąd ma prawo, kierując się dobrem dziecka, określić sposób wykonywania wspomnianej władzy. Może zatem powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając przy tym uprawnienia i obowiązki drugiego. Ma też szansę pozostawić równą władzę obojgu rodzicom – stanie się tak w sytuacji, gdy przedstawią oni porozumienie w sprawie wychowania dziecka i utrzymywania kontaktów, by współdziałać dla dobra nieletniego.
Jak ograniczyć władzę rodzicielską?
Do ograniczenia władzy rodzicielskiej może dojść w związku z rozłączeniem rodziców albo z powodu zagrożenia dobra dziecka. Wyłącznie orzeczenie sądu pozwala na zawężenie zakresu obowiązków i praw w podobnych sprawach. Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej może złożyć jedno z rodziców albo każdy, kto ma wiedzę o zdarzeniach uzasadniających potrzebę zbadania przez sąd tego, czy dziecku nie dzieje się krzywda i czy rodzice są w stanie nadal wykonywać władzę. Sąd niekiedy wszczyna postępowanie z urzędu. W takiej sytuacji rodziców zawiadamia się o rozpoczęciu postępowania i prawie do zgłoszeniu dowodów – faktów, świadków i własnych opinii na temat zarzutów.
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej należy złożyć do odpowiedniego wydziału sądu rejonowego w miejscu zamieszkania dziecka. Można zrobić to osobiście lub przez pełnomocnika. We wniosku trzeba podać imiona i nazwiska oraz adresy wnioskodawcy albo jej pełnomocnika oraz drugiego rodzica. Złożenie tego rodzaju dokumentu w sądzie jest bezpłatne.
Jak pozbawić władzy rodzicielskiej
Jeżeli jedno lub oboje rodziców nie może wykonywać władzy rodzicielskiej – z powodu trwałej przeszkody jak nieuleczalna choroba bądź przez nadużywanie przysługującej władzy albo w wyniku poważnego i widocznego zaniedbywania obowiązków względem dziecka – zwykle dochodzi do odebrania uprawnień. Decyzję w tej sprawie podejmuje sąd. Orzeka o pozbawieniu władzy rodzicielskiej wyłącznie wtedy, gdy zastosowane wcześniej łagodniejsze środki nie przyniosły rezultatu, w tym poprawy sytuacji dziecka.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest utratą wszystkich praw i obowiązków wobec nieletniego. W takich przypadkach rodzice mogą pozostawać w osobistym kontakcie z dzieckiem, chyba że sąd – przez wzgląd na wysokie zagrożenie zdrowia lub życia dziecka – postanowi inaczej. Co istotne dziecko zachowuje prawo do alimentów i dziedziczenia po osobie pozbawionej władzy rodzicielskiej. Rodzice również zachowują wtedy prawo do alimentów od dziecka i dziedziczenia po nim, jeśli nie zostali uznani za niegodnych dziedziczenia.
Wniosek o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej składa się w wydziale rodzinnym sądu rejonowego w miejscu zamieszkania dziecka. Wniosek może złożyć jedno z rodziców dziecka, każdy mający wiedzę o zdarzeniach uzasadniających potrzebę zbadania przez sąd czy nieletni nie jest krzywdzony (np. bity, niedożywiony, zaniedbany) i czy rodzice bądź rodzic może nadal wykonywać władzę rodzicielską. W dokumencie należy podać imiona i nazwiska oraz adresy wnioskodawcy lub jego pełnomocnika i uczestników postępowania (np. drugiego rodzica). Za złożenie tego rodzaju wniosku w sądzie nie ponosi się opłaty.
Brak porozumienia między rodzicami albo zaniedbywanie dziecka przez jedno bądź oboje rodziców może stać się podstawą do ograniczenia lub odebrania praw i obowiązków względem potomka. W takich sytuacjach sąd ustala zakres władzy rodzicielskiej – określa uprawnienia i powinności w stosunku do dziecka. Najczęściej bierze pod uwagę kluczowe kwestie dotyczące kraju zamieszkania nieletniego, ścieżki jego nauczania, leczenia i rozwoju. Sąd w swoim orzeczeniu powinien zatem dokładnie określić sytuacje, które rozumie przez pojęcie najważniejszych spraw dziecka.